De schaduwkanten van ChatGPT
Stel je voor: een uiterst vriendelijke, loyale secretaresse, die beleefd is, beschikbaar is, alles noteert, lacht om elke grap, geen kritische vragen stelt, niet tegenspreekt en altijd antwoordt: 'wat een briljant idee, wilt u dat ik het meteen uitwerk?'. Dat is ChatGPT. Of liever: dat is hoe de populairste AI-chatbot ter wereld functioneert als je het model niet expliciet uitnodigt om meer te zijn dan een bevestigend hulpmiddel. Sinds de komst van ChatGPT is het makkelijker dan ooit om ideeën te ontwikkelen, teksten te genereren en informatie op te zoeken. Maar er schuilen risico's onder dat soepele oppervlak. Het grootste risico is dat ChatGPT heel goed getraind is om taalkundig vloeiend en vriendelijk te communiceren, maar niet zozeer heeft geleerd om waarheidsgetrouw te zijn. Het model is dus in staat om een antwoord sterk overtuigend te formuleren, óók als dat feitelijk onjuist, verzonnen of misleidend is. Het tweede risico dat het model oproept, is dat het gaat bluffen, liegen of verdraaien als het geen helder antwoord kan formuleren. Leegtes vult het simpelweg op met verzonnen citaten, foute jaartallen of niet-bestaande bronnen. Ten derde: het model is geen moreel kompas en weet niet wat jouw ervaring, intentie of afweging is. Bij complexe onderwerpen kan dat leiden tot té oppervlakkige, sociale wenselijke of zelfs misleidende antwoorden. Ten vierde heeft het bij gevoelige of subjectieve vragen als medische kwesties, psychologische diagnoses, ethiek of spiritualiteit meestal een breed en veilig antwoord, zonder diepe inhoudelijke toetsing. Dat kan geloofwaardig klinken, maar is niet altijd deskundig. Ten vijfde is het niet automatisch op de hoogte van actualiteiten, tenzij je de web zoekfunctie gebruikt. Zonder die functie kan de chatbot verouderde informatie geven en mist het context of nuance over actuele zaken. En tot slot verzint het model soms bronnen die niet bestaan, noemt het auteurs of jaartallen fout of parafraseert het verkeerde citaten. De geloofwaardigheid van ChatGPT hangt kort gezegd dus samen met hoe je de chatbot gebruikt en aanstuurt. Als je op zoek bent naar échte verdieping, helderheid of waarheid, dan moet jij degene zijn die creëert, tegenspraak levert en kritisch blijft. Dat begint met een goed doordachte en geformuleerde vraag. Maar om het model uit de ‘ja-knik-en-bluf-stand’ te halen, is het handig om je vraag te nuanceren met kritische deelvragen als: 'wat zijn de zwakke plekken in dit idee?', 'noem minimaal drie kritische punten', 'redigeer deze tekst alsof je een redacteur bent, die op zoek is naar clichés, vaagheid en inconsistente stijl', welke argumenten spreken tégen dit idee?', 'noem expliciet je bron' of 'doe alsof je een strenge criticus bent'. Kortom; ChatGPT is een fantastisch model in ontwikkeling. Maar wie de chatbot als geweten, sparringpartner, orakel of waarheidszoeker gebruikt, loopt vooralsnog het risico om in een virtueel landschap te verdwalen. Bovendien ligt er sinds de intrede van A.I. een nieuwe uitdaging voor de mensheid om: 1] kritisch te leren denken, 2] niet alles voor lief aan te nemen, 3] een weerwoord te geven en 4] het bewustzijn en gewaarzijn te verhogen. De volgende keer dat je ChatGPT dus een vraag stelt, stel dan ten minste ook jezelf de vraag: 'antwoordt ChatGPT dit omdat het waar is of om mij te pleasen?'